Andrew Lambert laat in De zeemogendheden zien Hoe een maritieme mentaliteit de vrije wereld maakte, zoals de ondertitel van zijn fascinerende studie luidt.De auteur is hoogleraar maritieme geschiedenis aan King’s College in Londen en lid van de Royal Historical Society. Hij schreef en presenteerde voor de BBC de serie War at Sea over de Royal Navy. Zijn achtergrond speelt ook mee in het voorliggende boek.
Lambert vertelt het verhaal van de opkomst en de ondergang van vijf zeemogendheden, namelijk Athene, Carthago, Venetië, de Nederlandse Republiek en Engeland. Door hun geschiedenis in een langetermijnperspectief te plaatsen wil hij de betekenis en de impact van de zeemogendheden achterhalen
Daarbij hanteert hij het concept ‘zeemogendheid’ in een specifieke betekenis. De zee kan immers niet het voorwerp zijn van permanente controle of absolute heerschappij, zoals dat wel mogelijk is over land. Dat impliceert dat maritieme heerschappij verschilt van controle over land en gericht is op een andere finaliteit. Een zeemogendheid is voor hem dan een (stads)staat die bewust koos voor een identiteit als zeemogendheid. Die identiteit was de combinatie van een inclusieve politiek of minstens een oligarchisch/ republikeins politiek model en maritieme handel, van overzeese expansie en eindeloze nieuwsgierigheid.
Zeemogendheden verschilden dus structureel van continentale staten of imperia, zoals het Romeinse rijk of het Chinese keizerrijk, Frankrijk of Rusland, die soms wel een machtige oorlogsvloot hadden, maar handelaars en financiers van politieke macht uitsloten. Ideologische tegenstellingen speelden dus evenzeer mee in oorlogen – zoals de Punische met de uiteindelijke vernietiging van Carthago – als politieke en economische rivaliteiten.
Die zeemogendheden benutten ten volle de mogelijkheden van de zee, zodat ze boven hun gewicht konden spelen. Daarbij ging het hen niet om gebiedsuitbreiding, dan wel om handel en voorspoed. In hun discours bouwden ze bewust voort op elkaars ervaringen. Zo spiegelde Venetië zich aan Carthago in de rivaliteit met de Habsburgers en het Ottomaanse rijk, en andersom was Engeland Napoleons Carthago. De overwinning op de Spaanse Armada (1588) was dan weer Engelands Salamis!
De betekenis van zeemogendheden lag hierin dat zij volgens Lambert de globale economie en de liberale waarden die de huidige westerse wereld bepalen, schiepen. De culturele erfenis van de zeemogendheden is volgens hem dan ook opgegaan in de collectieve identiteit van de westerse liberale handelsnaties. De westerse zeemachtcultuur wordt vandaag geconfronteerd met de vijandigheid van hegemoniale continentale machten, zoals de Sovjet-Unie / Rusland, recentelijk van de volksrepubliek China, staten die absoluut willen voorkomen dat hun onderdanen de politieke systemen van het westen zouden overnemen.
Andrew Lambert schreef een prikkelende en erudiete studie. Zijn werk is een typisch product van de Britse maritieme historiografie en zou goed kunnen dienen als uitgangspunt voor een televisieserie. Toch blijft zijn verhaal voor de ene zeemogendheid al meer plausibel dan voor de andere en soms heeft de auteur veel woorden nodig om zijn punt te maken. Het lezen van deze studie vraagt dan ook de nodige aandacht om bij de les te blijven.