De straffeloze

‘Wat H wil is schuldig zijn en gestraft worden’ (p. 102): zo omschrijft Huub Beurskens de betrachting waardoor het hoofdpersonage H in ‘De straffeloze’ zich laat leiden. En zowat in het midden van de roman luidt het: ‘Hij wil slechts zichzelf als mens voltooien.’ (p. 62) Die finale opdracht heeft H zichzelf gegeven: hij wil de perfecte moord plegen, niet in de zin en betekenis die doorgaans aan dit begrip wordt gegeven (de moord waarbij de dader nooit wordt gevonden), maar wel geplaatst in een meer filosofisch-religieus beladen context: in het door God ontworpen scheppingsplan is de schuld inherent aan het menselijke bestaan; precies omdat de mens de verbeelding heeft gekregen die hem als wezen onderscheidt van de dieren, is hij ertoe veroordeeld de schuld in zijn leven een plaats te geven. Met bijzonder veel bravoure schetst  Beurskens de manier waarop H in zijn redeneringen orde zoekt aan te brengen. De openingsscène van de roman zet al wat verder zal volgen in perspectief: H heeft alles klaar gezet om zich te laten arresteren. De scène zal later worden herhaald, maar dan heeft die al een diepere gelaagdheid meegekregen. H geeft zijn redeneringen over de schuldvraag een fundament vanuit de religie – God als voorstelling of de voorstelling als God, dit blijft de vraag die in wezen onbeantwoord blijft – en de filosofie, waarbij Hannah Arendt en haar boek over Eichmann, en bij uitbreiding de Nabokov-roman ‘Lolita’ een centrale plaats innemen. Binnen dit kader, dat op een metaniveau ook de verbeelding in vraag stelt als het om literatuur gaat, neemt Beurskens de lezer mee op de zoektocht van H naar de best mogelijke aanpak van zijn plan de perfecte misdaad te plegen. Het moordwapen: zal het een enorm grootmes zijn of toch eerder een kleiner exemplaar? Of dan toch beter een klein vuurwapen?. En hoe zal hij erin slagen alle verwijzingen naar mogelijke concrete drijfveren (racisme, godsdienstfanatisme, seksisme…) weg te werken? Dat aan het slot het geheel een verrassende wending meekrijgt, geeft de roman een belangrijke en tot nadenken stemmende meerwaarde mee. Wat te denken van deze bedenking die op de op één na laatste pagina schijnbaar achteloos wordt neergezet: ‘Men moet leren een verliezer te zijn. Is H derhalve een geslaagde?’ (p. 118)