De Nederlandse theoloog Twan Geurts beschrijft in De Nederlandse paus het leven van Adrianus van Utrecht. 1459-1523. Dat is meer dan welkom, want er was tot op heden geen recente biografie die evenwichtig alle levensfasen van deze paus verhaalt.
De in 1459 geboren Adrianus Floriszoon was de zoon van een gegoede scheepstimmerman uit Utrecht. De stad behoorde tot de Bourgondische Nederlanden en als dusdanig tot het Duitse rijk, zodat Duitse historici Adrianus ook wel eens claimen als de laatste Duitse paus voor paus emeritus Benedictus XVI, de Duitser Joseph Ratzinger. Adrianus studeerde vermoedelijk aan de Latijnse school in Zwolle en vervolgens theologie in Leuven, werd priester en rector van de universiteit aldaar, opvoeder van keizer Karel V en diens stadhouder in Spanje en kardinaal van Tortosa. Na de Medicipaus Leo X, die Luther in de ban had gedaan, kozen de kardinalen in conclaaf de zelf niet aanwezige Adrianus op 9 januari 1522 tot paus. Adrianus, beïnvloed door de Moderne Devotie en door de tien jaar jongere Erasmus, was in het Rome van de renaissance niet welkom. Hij besefte dat hervormingen in de kerk noodzakelijk waren, maar maakte zich met zijn plannen daarvoor en zijn ascetische levensstijl bij de clerus en de Romeinen weinig geliefd. Na een pontificaat van amper zeshonderd dagen bezweek hij moegestreden onder de druk van zijn opdracht.
Geurts wijst er op dat er weinig persoonlijke notities van Adrianus zelf bewaard bleven, in tegenstelling tot zijn tijdgenoten-hoofdrolspelers Erasmus, Luther en Karel V. Hij deed zelf geen archiefonderzoek, maar baseert zich op zowel uitgegeven bronnen als recente monografieën. Hij stelt zijn werk voor als een biografische reportage, waarin hij Adrianus achterna reist in Spanje en Italië. Daarbij besteedt hij terecht aandacht aan Adrianus’ zes jaren in Spanje en kadert Adrianus’ pontificaat in de bredere Europese geschiedenis. Hij vergelijkt Adrianus met Erasmus en Luther, in feite drie hervormers uit het noorden, die uiteindelijk radicaal verschillende wegen uitgingen.
Geurts bouwt zijn werk filmisch op door te beginnen met het overlijden van Leo X, Adriananus’ verkiezing en de daaropvolgende verbijstering in Rome en de verdeeldheid in Europa. Dan keert hij terug naar Adrianus’ kinderjaren in Utrecht, de vorming van de Moderne Devotie, de jaren in Leuven als student, theoloog en rector en vervolgens als opvoeder en raadsheer van Karel V. Vervolgens besteedt hij vier hoofdstukken aan de Spaanse jaren om dan ten slotte zeven hoofdstukken te wijden aan Adrianus als paus. Het laatste hoofdstuk onderzoekt Adrianus’ dood en het vermoeden van vergiftiging.
Geurts schreef een boeiende biografie. Hij laat overtuigend zien dat Adrianus, beïnvloed door de Moderne Devotie, zijn Leuvense jaren en het humanisme van Erasmus, voor Rome te vroeg, maar voor Luther te laat kwam en het zaad van de contrareformatie zaaide, wat onderkend werd in zijn Latijnse grafschrift ‘Ach, wat hangt er veel van af in welke tijd ook de beste man zijn werk verricht’. Drie kleurkaternen met relevante afbeeldingen, een systematische bronnenlijst, een literatuurlijst, een woordenlijst met katholieke begrippen, een chronologie van Adrianus in zijn tijd, een illustratieverantwoording en een register vervolledigen het werk. De lezer vindt als toemaatje ‘Adrianus’ sporen in Utrecht’.