Mrs. Degas

Vijf jaar voor zijn dood moest Edgar Degas (1834-1917) noodgedwongen – in de straat waar hij woonde werden de huizen gesloopt –  van de Rue Victor-Massé verhuizen naar de Rue de Clichy, nog steeds in het 9de arrondissement dat hij nooit heeft willen verlaten. Voor een eerste verhaallijn in zijn roman ‘Mrs. Degas’ focust Arthur Japin op dit onzalige moment in het leven van de schilder. De oude brompot die hij geworden is, door zijn bijna totale blindheid nauwelijks nog in staat te werken – de paar beelden die hij toen nog boetseerde vallen op door hun onvaste en onafgewerkte structuur – laat zich bijstaan door een huishoudhulp. Haar ‘verslag’, zich over een reeks deelfragmenten uitspreidend over het hele boek, fascineert van in den beginne. Wie is de ‘ik’ die erin aan het woord komt? En meer nog: wie is de ‘jij’ tot wie zij zich richt en in wiens opdracht zij blijkbaar handelt?  Aansluitend aan deze verslagen keert Japin in zijn roman terug naar de jaren 1860 en volgende. Daarin wordt de liefde van de schilder voor zijn Amerikaanse nicht Estelle in kaart gebracht. Het levensverhaal van Estelle oogt niet onmiddellijk echt fraai: haar geliefde, de vader overigens van haar kind Joe, is gesneuveld in de Amerikaanse burgeroorlog;  op de vlucht voor de gruwel van die oorlog komt de Amerikaanse tak van de familie Degas naar Frankrijk. Hier neemt wat een romance had kunnen worden voor Edgar en Estelle, een aanvang, in zoverre zelfs dat vrienden en kennissen hen reeds als een paar beschouwen. Dit is buiten Edgars broer René  gerekend: hij slaagt erin Estelle voor zich in te nemen eens de familie naar Bourg-en-Bresse is verhuisd, terwijl Edgar zelf in Parijs, ‘zijn’ Parijs, achterblijft.  In 1872 maakt Edgar de lange reis naar Amerika, waar Estelle ondertussen is teruggekeerd. Veel geluk heeft ze niet gekend: ze is blind geworden – waarschijnlijk een gevolg van de ontberingen die ze gekend heeft tijdens de Amerikaanse burgeroorlog –, haar man René bedriegt haar met hun buurvrouw, en ook zakelijk gaat het hem niet voor de wind: zijn firma, en ermee samenhangend de familiebank  gaat failliet. Heel belangrijk voor haar is de inzet die ze betoont voor een kleurlingenbaby, het meisje Joie dat amper van de dood is gered toen haar moeder net na de geboorte zelfmoord pleegde door zich te verdrinken in een waterput. Meteen zijn alle pionnen gezet die in de roman van Japin hun rol komen opeisen. Wat van ‘Mrs. Degas’ een uitzonderlijk gave en sterke roman maakt, is de veelheid aan ideeën en thematische lijnen die erin worden aangeraakt. De roman kan worden gelezen als een liefdesverhaal, maar dan een liefdesverhaal dat torenhoog uitstijgt boven de nietszeggende schrijfsels die al te vaak als ‘literatuur’ worden gepresenteerd.  Dat Edgar Degas tot op het eind van zijn leven het beeld van de geliefde Estelle met zich heeft meegedragen, raakt de lezer diep. Daarnaast heeft Japin zich terdege gedocumenteerd over de politieke en sociale omwentelingen eind 19de-begin 20ste eeuw. Een land als Amerika dat zich geen raad weet met de zwarte bevolkingsgroep ( en hoe actueel klinkt dan een uitspraak als deze: ‘De schaduw van Afrika hangt over Amerika, een schande waarvan ik me afvraag of het die ooit kan afschudden, een stinkende wond waaraan het op een dag uiteindelijk te gronde zal gaan’ – p. 162), er is de onrust die Parijs in een wurggreep hield bij de eeuwwisseling… Effenaf intrigerend zijn verder de over de roman verspreide ideeën rond het kunstenaarschap. ‘Kunst kan enkel bestaan in het streven, nooit in het resultaat. Een werk voltooien is het opgeven’ (p. 65), ‘Succes is het einde van de vooruitgang. (…) Ik wil niet in handen komen van de schone-kunsten-maffia.’ (p. 75 – een idee die mij doet terugdenken aan de roman ‘Zonder titel#1’ van Gaea Schoeters), ‘Kunst heeft afstand nodig. Scheppen kan alleen in vrijheid, een kunstenaar behoeft onthechting om het dagelijkse om te vormen’ (p. 140). Zo completeert Arthur Japin het beeld van de  kunstenaar die zoveel meer is geweest dan de schilder van de lieftallige danseresjes.