In "De laatste keizer van Mexico" vertelt historicus Edward Shawcross Hoe een Habsburgse aartshertog een rijk moest stichten in de Nieuwe Wereld, zoals de ondertitel luidt. De auteur studeerde aan de Universiteit van Oxford en promoveerde aan de Universiteit van Londen. Hij specialiseerde zich in het Franse imperialisme in Latijns-Amerika en is derhalve dus goed geplaatst om het Mexicaanse avontuur van de Habsburgse aartshertog Maximiliaan te verhalen, want dat was het resultaat van de imperialistische politiek van keizer Napoleon III.
Mexico was halverwege de 19de eeuw de frontlinie tussen conservatief katholiek monarchisme en liberaal protestants republikanisme. De Verenigde Staten hielden met hun Monroedoctrine – Amerika voor de Amerikanen – Europese interventie tegen. Gelijktijdig met de Amerikaanse burgeroorlog woedde er in Mexico een strijd tussen conservatieven en republikeinen over hervormingen en de gewenste staatsvorm, monarchie dan wel republiek. Mexicaanse conservatieven slaagden erin Napoleon III mee te trekken om van Mexico een keizerrijk te maken als buffer tegen de protestantse en republikeinse Verenigde Staten. Napoleon III was bereid zich te engageren om de Mexicaanse republiek van Benito Juárez, gesteund door de Verenigde Staten, te vervangen door een op Frankrijk leunend keizerrijk.
Voor een monarch viel het oog op de Habsburgse aartshertog Maximiliaan. Hij was de jongere broer van de Oostenrijkse keizer Frans-Jozef en gehuwd met prinses Charlotte van België, dochter van koning Leopold I. De liberaal ingestelde Maximiliaan was de niets om handen hebbende prins en zocht naar erkenning. In plaats van de hem voorgespiegelde heldenontvangst wachtte hem een burgeroorlog waar hij niet tegen opgewassen bleek.
De Franse interventie met machinaties, wilde plannen en intriges, waarbij Maximiliaan om de tuin geleid werd, resulteerde in het Tweede Mexicaanse Keizerrijk (1863-1867). Dat was van meet af aan in de financiële greep van de Fransen. Van steun van de Mexicaanse bevolking was amper sprake. De politieke onhandigheid van de liberale Maximiliaan vervreemdde hem van zijn conservatieve bondgenoten. De kloof tussen beleidsdromen en beleidsdaden was enorm. Keizerin Carlota, in de twintig, toonde zich krachtdadiger dan haar echtgenoot. Het einde van de Amerikaanse burgeroorlog en de Amerikaanse steun aan Juarez maakte van het keizerrijk een aflopende zaak van. Onder druk van de Verenigde Staten moest Frankrijk weg uit Mexico en Maximiliaan laten vallen. Terwijl Carlota om hulp ging bedelen in Europa, stortte ze in. Napoleon III oefende druk uit op Maximiliaan om af te treden, maar die aarzelde, waardoor hij gevangengenomen werd, voor de krijgsraad kwam en terechtgesteld werd. De executie was de climax van een jaren durend machtsspel, dat Edward Shawcross met verve in beeld brengt. De waanzinnig geworden Carlota overleefde haar man zestig jaar en stierf op het kasteel van Bouchout in Meise.
De auteur baseerde zich op tien jaar studie van archiefmateriaal. Hij citeert regelmatig uit de primaire bronnen en hij slaagt erin het hopeloze van de hele onderneming meeslepend te vertellen. Een kleurenkatern middenin en achteraan noten en een register vervolledigen dit boek over een tot de verbeelding sprekende episode uit de 19 de eeuw.