De tienduizend dingen. Roman (Nawoord Hella S. Haasse)

Maria Dermoût-Ingerman (1888-1962) was al zevenenzestig toen haar tweede boek verscheen. ‘De tienduizend dingen’ (1955) was een succes. De vertaling werd een bestseller in de Verenigde Staten. Maria Dermoût was op een suikerplantage in het toenmalige Nederlands-Indië geboren, waar haar familie al generaties lang woonde en werkte. Nog een tiener huwde zij met een rechter die van 1910 tot 1914 op de Molukse eilanden actief was. Zo begint het eerste hoofdstuk: “Op het eiland in de Molukken was nog een halve ‘ thuyn’ overgebleven uit de tijd van de specerijperken.” Het boek kan nauwelijks een roman genoemd worden. Het is een raamvertelling rond een aantal afzonderlijke verhalen die zich afspelen in de omgeving van een tuin tussen bergen, oerwoud en een baai. Het vertellen sluit in ritme en sfeer aan bij een Indonesische mondelinge traditie. Zijzelf noemde het: experimenteren met “gebabbel”, aldus Rob Nieuwenhuis in ‘Oost-Indische Spiegel’, zijn baanbrekende literaire geschiedenis van de Nederlands-Indische literatuur. De tuin is het eigendom van mevrouw van Kleyntjes, een trotse Hollandse koloniale die qua houding, mentaliteit en kledij al sterk met de autochtone cultuur was vergroeid. Maria Dermoût is een meester in de bonte beschrijving van dieren, planten, vruchten en voorwerpen of in het memoriseren van legendes en verhalen te land en ter zee. Zo is er een monster met de Bijbelse naam Lewijatan dat in een reusachtige schelp woont. Er is ook sprake van de in een koraal veranderde vrouw, waarvan Rumphius al gewaagde. Georg Rumphius is de 17de eeuwse auteur van het Amboinsche Kruidenboek. Hij wordt door Maria Dermoût vaak en met liefde aangehaald. Mevrouw van Kleyntjes maakt plaats voor haar kleindochter Felicia. Biograaf Kester Freriks ontdekte intussen wie voor haar model heeft gestaan. Voor Hollandse mannen is geen plaats in dit boek. Zij sterven al vroeg of verdwijnen. De vertellingen binnen de raamvertelling zijn moordverhalen, vaak zonder bewijslast. Een malafide posthouder wordt door zijn jonge vrouw en twee tantes wellicht verdronken. Constance verkiest extatisch dansen boven trouw aan haar minnaars en wordt vermoord. De Schotse botanicus die kwartjes uitdeelt aan jonge inboorlingen die hem orchideeën bezorgen, wordt beroofd en neergestoken. De delicate omgang met zijn jeugdige assistent, een Javaanse aristocraat, is een fijngevoelig hoogtepunt in het boek en snijdt subtiel de koloniale cultuurkloof aan. Tenslotte is er de zoon van Felicia die tijdens een militaire expeditie door Alfoerse koppensnellers met een gifpijl wordt gedood. Felicia herdenkt één dag per jaar in strikte afzondering de doden op het eiland, inclusief de drie meisjes die in onheuglijke tijden op dezelfde dag – ziek of vergiftigd – het leven lieten, en aan de rand van de tuin begraven liggen. Leven en dood, dingen en mensen, heden en verleden, goed en kwaad lopen als tienduizend dingen door elkaar. De beschrijvingslust is een oefening in herinneren. De tienduizend dingen vormen een apotheose in het laatste hoofdstuk. “Ze zat rustig in haar stoel, het waren ook geen honderd dingen, veel meer dan honderd dingen, en niet alleen van haar, honderd keer honderd dingen, naast elkaar, los van elkaar, elkaar rakende, hier en daar in elkaar vervloeiende, zonder ergens enige binding, en tegelijkertijd voor altijd met elkaar verbonden…” Tao in de Hollandse tropen. ‘De tienduizend dingen’ blijft een springlevend boek dat de hedendaagse lezer stilistisch en inhoudelijk zeker zal boeien.