Terwijl in de 5de eeuw het West-Romeinse Rijk ten onder ging, kon het Oost-Romeinse Rijk zich handhaven, en wel tot 1453. Het transformeerde tot het Byzantijnse Rijk. Een sleutelfiguur in die vormverandering was de 6de-eeuwse Oost-Romeinse keizer Justinianus de Grote, die gedurende vier decennia de initiator van belangrijke veranderingen was.
Over hem schreef de Engelse historicus Peter Sarris een vernieuwende biografie, die de neerslag is van dertig jaar onderzoek naar Justinianus. De auteur is hoogleraar laatantieke, middeleeuwse en Byzantijnse studies aan de Universiteit van Cambridge.
Justinianus (482/3-565), keizer vanaf 527, beoogde het herstel van het Romeinse Rijk, initieerde een grootschalige herziening van het Romeinse recht en zette bouwprojecten in Constantinopel op. Hij reanimeerde het Oost-Romeinse Rijk, maar nu als een christelijke staat. Door dat alles legde hij mee de grondslagen voor het duizendjarige Byzantijnse Rijk.
Sarris stelt dat tot nu toe het onderzoek naar Justinianus te veel gericht was op zijn militaire prestaties, meer dan op zijn juridische en godsdienstige hervormingen, terwijl die laatste juist meer inzicht geven in wat Justinianus bewoog. Dat laat hij zien in deze biografie.
De auteur presenteert een chronologisch levensverhaal. Deel I volgt Justinianus in zijn weg naar de top. Deel II behandelt de moeilijkheden en realisaties bij de aanvang van zijn regering in 527: de buitenlandse bedreigingen, de drastische herziening van de wetgeving, de Nika-oproer en het project van de Hagia Sophia. Deel III beschrijft Justinianus op het hoogtepunt van zijn macht: de, zij het tijdelijke, heroveringen van verloren gegane gebieden in Afrika, Spanje en Italië, zijn hervormingen voor een christelijke staat en zijn rusteloos vorm geven aan een nieuw soort keizerschap. Het laatste deel verhaalt het einde van zijn regering met militaire en natuurlijke catastrofes, waardoor spanningen en intriges toenamen, smakelijk beschreven door de historicus Procopius in zijn ‘Geheime historie’.
Peter Sarris brengt de persoonlijkheid van Justinianus en zijn visie op het keizerschap in verband met zijn militaire, juridische, godsdienstige en binnenlandse agenda. Justinianus liet zijn persoonlijke stem in zijn juridische en theologische politiek doorklinken. Er was hem alles aan gelegen God goedgunstig te stemmen, wat gepaard ging met diepe minachting voor niet-Christenen. Hij was een keizer die werkelijk overal bovenop zat, een soldaat die werkte aan de uitbreiding en verdediging van het Romeinse grondgebied en een christen die bezig was met het formuleren en propageren van het ‘ware geloof’. Justinianus bleek een samenspel van liefdadigheid en intolerantie, verantwoordelijkheidsgevoel en autocratische lichtgeraaktheid. Uiteindelijk bleken zijn juridische en theologische bijdragen belangrijker dan zijn militaire prestaties. Zijn Corpus Iuris Civilis beïnvloedde de vorm waarin het Romeinse recht voortleefde. Zijn theologische bijdrage bepaalde de christelijke orthodoxie in de middeleeuwen. Sarris wijst ten slotte op de invloed van Justinianus op de vroege islam, op middeleeuws West-Europa en op de Ottomanen in de 15de eeuw.
Vier zwart-witkaarten vooraan, een kleurenkatern en achteraan noten en een register vervolledigen deze beslist vernieuwende biografie van keizer Justinianus, die niettegenstaande al zijn innerlijke tegenstrijdigheden door zijn nalatenschap relevant blijft.