‘Schatten op schrift. 50 manuscripten uit middeleeuws Europa’, dat simultaan ook in een Engelse editie verschijnt, laat de lezer grondig kennismaken met de wereld van de middeleeuwse handschriften en brengt een belangrijke verzameling onder de aandacht van een breed publiek. Samenstellers en hoofdauteurs André Bouwman en Irene O’Daly selecteerden uit de handschriftencollectie van de Universitaire Bibliotheken Leiden vijftig middeleeuwse manuscripten. Van die handschriften belichten achtendertig experts inhoud, uiterlijk en vormgeving en hun reis langs generaties lezers en bezitters naar onze tijd.
Professor emeritus Frits van Oostrom stelt in zijn ten geleide dat middeleeuwse handschriften met eigen ogen zien een historische sensatie van eerste orde blijft. Bij gebrek daaraan kan een fraai uitgegeven boek de lezer dichter dan ooit bij unieke handschriften laten komen. O’Daly, universitair docent boekwetenschap aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in boekgeschiedenis, middeleeuwse handschriftstudies en de receptie van klassieke ideeën en teksten in de middeleeuwen, gaat in haar inleidend essay ‘Vensters op het verleden’ uitgebreid in op de cultuurhistorische waarde, het onderzoek en de materiële aspecten van handschriften, het schrijfproces en de schriftsoorten, de identiteit en de werkwijze van kopiisten, de sporen van de lezer in en de conservering van manuscripten. Bouwman, oud-conservator westerse handschriften bij de Universitaire Bibliotheken Leiden, beschrijft in zijn inleiding ‘Verzameld in Leiden’ de wordingsgeschiedenis en collectievorming van deze oudst bewaard gebleven handschriftenverzameling van de Lage Landen en belicht haar ontsluiting en conservering.
Het corpus bestaat uit de voorstelling van en toelichting bij de vijftig geselecteerde handschriften. Die worden ingedeeld in negen thema’s, die verschillende regio’s en eeuwen bestrijken: het woord van God (1), privé-devotie (2), makers en materialiteit (3), lezen, corrigeren, annoteren (4), woorden en talen (5), tellen en classificeren (6), fabels en fictie (7), het verleden gepresenteerd (8) en oude teksten, nieuwe lezers (9). O’Daly leidt elk thema beknopt in. Vervolgens wordt elk handschrift van het thema gedateerd en in een essay van twee of drie bladzijden toegelicht en geïllustreerd met goed geduide reproducties, waaronder een leesbare full page-afbeelding van een bladzijde uit het handschrift.
De selectie weerspiegelt de diversiteit van de handschriftencollectie van Leiden en betreft niet louter rijk versierde manuscripten, maar ook handgeschreven teksten die onze kennis hebben verrijkt. Soms zijn die teksten fraai gekalligrafeerd, maar soms ook snel genoteerd en slordig neergekrabbeld op een eenvoudig stukje en bij wijlen gerecycleerd perkament. De handschriften en verhalen gidsen de lezer door middeleeuws Europa, langs scriptoria en kloosterbibliotheken, koningshoven en universiteiten. De lezer komt in contact met auteurs en kopiisten, verzamelaars en geleerden, bibliothecarissen en conservatoren.
Een geordende literatuurlijst, handschriftbeschrijvingen, een glossarium, een index en beeldverantwoording vervolledigen deze bijzonder prachtige en met leeslint uitgegeven publicatie. Ook te vermelden is dat alle besproken handschriften uit het boek volledig gedigitaliseerd zijn en te raadplegen op Digital Collections | Leiden University Libraries.