De vroegmoderne trans-Atlantische slavenhandel, waarbij tot slaafgemaakte Afrikanen naar de Nieuwe Wereld werden vervoerd om te werken op de plantages, is al decennia een thema in de historiografie. Daarnaast was er het fenomeen van een oudere en nog niet helemaal verdwenen slavenhandel naar en slavernij in de islamwereld. Dat thema bleef lang onderbelicht in de geschiedschrijving en is een onderwerp waarvan men lange tijd wegkeek.
De Engelse historicus en journalist Justin Marozzi pakt nu ‘De geschiedenis van slavernij en slavenhandel in de islamitische wereld’ aan in zijn lijvige ‘Abd’, wat staat voor ‘slaaf’ in het Arabisch. De auteur, waarvan al eerder in het Nederlands ‘De Arabische veroveringen. De verspreiding van de islam en de eerste kalifaten’ (2023) verscheen, woonde en werkte bijna heel zijn leven in de Arabische wereld.
Marozzi beoogt een boek voor een algemeen lezerspubliek, geen wetenschappelijke monografie. Omdat deze vergeten geschiedenis jammer genoeg nog doorloopt tot op heden, vult hij zijn historisch verhaal aan met interviews en reportages uit Libië, Turkije, Mali en Mauritanië over clandestiene slavernijtoestanden in de 21ste eeuw.
In de proloog beschrijft de auteur een casus van hedendaagse erfelijke slavernij in Mali. In een inleidend hoofdstuk behandelt hij de problematiek van de bronnen voor de vroegste islam. Omdat er amper bronnen van tot slaafgemaakten zelf ter beschikking staan, maakt dat het verhaal over de slavernij in de islamitische wereld per definitie onvolledig en partijdig. In de inleiding lijnt Maozzi zijn thema in ruimte en tijd af: het geografische en historische hart van de islamwereld, het kerngebied van het Midden-Oosten, het oostelijke Middellandse Zeegebied en Noord-Afrika, met uitlopers in Sub-Saharaans Afrika, Oost-Afrika, Oost-Europa, de Balkan en de Kaukasus, en dat vanaf het ontstaan van de islam op het Arabisch schiereiland in de 7de eeuw tot de slavenjachten in de 21ste eeuw.
Na hoofdstukken over de oorsprong van de slavernij in de islamwereld behandelt Marozzi de uiteenlopende vormen van slavernij en de rollen van slaafgemaakten in de islamwereld: ze waren concubines, slaafsoldaten, piraten, paleiswachters en soms zelfs militaire bevelhebbers, wat een merkelijk verschil was met de trans-Atlantische slavernij in de Nieuwe Wereld, waar de Afrikanen haast uitsluitend in de landbouw werkten. Sub-Saharaans Afrika moest het grootste deel van de vraag naar slavenarbeid in de islamwereld opvangen, maar ook Europeanen, christenen en joden werden tot slaaf gemaakt. Vervolgens gaat Marozzi dieper in op de trans-Saharaanse slavenhandel, de heerschappij van slaven in het Ottomaanse rijk en de afschaffing van de slavernij in het centrum en vervolgens in de periferie van de islamwereld. Het laatste hoofdstuk en de epiloog behandelen de moderne, zij het clandestiene slavernij in de islamwereld aan de hand van een casus in Mauritanië.
Zeven verzorgde kaarten vooraan, zwart-witafbeeldingen in de tekst, een kleurenkatern en achteraan zeventig bladzijden noten en literatuur en een register vervolledigen dit vlot leesbaar werk, dat beslist een tot nog toe verwaarloosd en onderbelicht verschijnsel, dat jammer genoeg nog altijd bestaat, grondig belicht.